Ekonomia gerra garaian
-
Milizianoak baserrietara jeneroa erostera
Isidro Mandiola Solozabal (1924) Markina-Xemein
Gerra sasoian diru zuria erabiltzen zuten, baina milizianoek diru zaharra ere erabiltzen zuten. Milizianoak baserrietara jaisten ziren arrautzak-eta erostera. Barinagan egon zen armadaren burua eta bertan ez zuten sekula bonbarik bota. Eibarko industria gunea ere ez zuten bonbardatu eta bertan beharrean zeudenak ez zituzten gerrara eraman.
-
Ganadua hiltegira eraman behar komunisten aginduz
Isidro Mandiola Solozabal (1924) Markina-Xemein
Garia entregatu egin behar izaten zuten gerra sasoian. Eurak, hala ere, almazeneko jabearen lagunak ziren eta gari zakukadak ematen zizkien etxerako. Sasoi batean, ganaduak ikuskatzera pasatzen ziren komunistak eta eurek agintzen zutenean hiltegira eraman behar izaten zituzten. Eurak txahal bi ezkutatu zituzten komunistak korta ikuskatzera etorri zirenean.
-
Milizianoek ganaduak erosi
Isidro Mandiola Solozabal (1924) Markina-Xemein
Aitak idiekin joan behar izaten zuen Kalamuako frontera. Frontea pasatu zenean idi bikotea eta txahal bat kendu zizkieten. Diru zuria eman zieten trukean, baina hura ezin zuten inon erabili. Askok etxetik irten behar izan zuten. Itzuli zirenean behar itzela eduki zuten etxea garbitzen.
-
Aita inguruko ferratzaile bakarra gerra sasoian
Julian Maguregi Amesti (1924) Markina-Xemein
Familia handia eduki du Julianek, hamabi neba-arreba. Bera jaio zenerako, batzuk neskame joanda zeuden. Aita ferratzailea eta errementaria zen. Gerra sasoian, inguruan geratu zen ferratzaile bakarra izan zen eta inguruko herrietara joan behar izaten zuen.
-
Astean birritan Ondarroara
Julian Maguregi Amesti (1924) Markina-Xemein
Gerra sasoian, astean birritan Ondarroara joan behar izaten zuten ganadua ferratzera, bertako komandanteak aginduta. Iruzubietako esnedunarekin joaten ziren goizean Ondarroara eta iluntzean motor-gidari batekin bueltatzen ziren. Orduan Markinan taxi bi baino ez zegoen. Geroago jarri zituzten autobusak eta trena.
-
Milizianoek umeentzat erretako ogia eraman
Damiana Belaustegi Jaio (1924) Mendata
Umetan amari esaten zioten ogia nahi zutela. Aldameneko etxekoekin batera gari anega bat erosi, errotan eho eta gauez ogia egin zuten amak eta aldameneko andreak, umeei emateko. Baina ogia erretzeaz bat, milizianoek eraman zuten eta ogi barik geratu ziren.
-
Irina eta ogia nahi beste
Felisa Olazabal Garate (1928) Mendaro
Gerra denboran ez zuten goserik pasatu. Bere aitak irin-fabrikan egiten zuen lana eta sasoi hartako ogia nahiko txarra zen, oiloei ematen zieten. Fabrikako nagusiak ogia eta irina eman zien goserik ez izateko.
-
Ama, Orbean hasi
Ines Lezea Txurruka (1932) Mutriku
Inesen ama militar baten etxean neskame zegoen Bergaran. Amak militarrari eskatu zion gutun bat idazteko Eibarko Orbea lantegian lanerako har zezaten. Gerrako metraila egiten zuten Orbean. Jaurtigailuak ("proyektilak") hori-gorriz margotzea zen Inesen amaren egitekoa.
-
Kuliska itsasontziarekin, Bilbon gerrako minak batzen
Aurora Manterola Burgaña (1942) Mutriku
Joxe Mari Burgaña, Auroraren amaren anai nagusiena izan zen. Familiako Kuliska itsasontziaren kapitaina, marinel zela atera zituen ikasketak eta Bilbon egiten zituen azterketak. Gerra garaian, Bilbon ibili zen itsasoan zeuden minak arrantzatu eta desaktibatzen.
-
Anaiak Sopuertara joan ziren; zilarrezko ogerlekoak
Ricardo Duñabeitia Gandarias (1929) Muxika
Zortzi urte zituen tifusaz gaixotu zenean. Maumako osaba bat zutenez Sopuertan, anaia biak hara joan ziren. Sopuertan ere gerra zegoen. Arreba, bitarte horretan, Mauman egon zen. Zilarrezko ogerlekoa erabiltzen zen orduan. Lapiko batean sartu, eta sats artean gordetzen zuten dirua.
-
Dirua sats artean gordeta
Ricardo Duñabeitia Gandarias (1929) Muxika
Bere amaren etxean, zilarrezko ogerlekoak lapiko batean sartu eta sats artean gordetzen zituzten, dirua inork ez aurkitzeko. Lotan zeudela, burko azpian gordetzen zituela gogoratzen du, bizirik jarraituz gero, zerbait izan zezan.
-
15 urtegaz karretero, hildakoak batzen
Jesus Barandika Berrojalbiz (1921) Feli Goikoetxea Enbeita (1930) Muxika
16 urte bete orduko, Jesus karretero ibili zen Bizkargi menditik hildakoak bajatzen. Ganadua zuten mutilak aritu ziren behar horretan.
-
Lehendabizi erreketeak eta gero soldaduak
Maitxo Gaztañaga Etxeberria (1927) Frantxiska Iragorri Iriarte (1920) Oiartzun
Garmendi erreketez bete zen. Bazekiten bertakoak abertzaleak zirela, gainera. Gero, soldaduak sartu ziren. Gero bere koinatua izango zen Pascual soldadu haien artean zegoen. Kanoikada batek udaletxea harrapatu zuen; bertako gartzelan zegoen herritar bat bertan hil zen.
-
Pasaiara joateko agindua
Korneli Egimendia Aranburu (1910) Oiartzun
Nafarroatik heldu ziren erreketeak Galtzaraberrin gelditu ziren galdetzera. Pasaiara joateko agindua zeukaten eta bidea nondik zen galdetu zieten bertakoei.
-
Senarra militarrek eraman zuten
Kaxilda Zubialde Olaskoaga (1911) Oiartzun
Militarrek gidak behar zituzten alde batetik bestera mugitzeko; herriko bi hartu zituzten horretarako. Kaxildaren senarra zen horietako bat. Gero ere beraientzat lan egitera behartu zuten; arotza zen eta kutxak egiten jarri zuten.
-
Etxeko janaria, tropentzat
Joxe Pagadizabal Artola (1928) Oiartzun
Gerra garaian, soldaduak etxez etxe ibiltzen ziren tropentzako janaria biltzen. Txarondokoei txekorra eramanarazi zieten hiltegira. Baleak egiten zituzten, baina gero ez zuten ordaintzen.
-
Tropek, dena libre
Joxe Pagadizabal Artola (1928) Oiartzun
Egun gutxitan txekorra eta sei zikiru eraman behar izan zituzten tropentzat. Soldaduek menditik ere nahi zutenean hartzen zuten hazienda, fusilarekin hilda.
-
Gerrara behartuak
Joxe Pagadizabal Artola (1928) Oiartzun
Txarondon inor ez zen joan gerrara. Senideak gazteegiak ziren eta aita zaharra zelako libratu zen. Gainontzean, Tornolan, etxe bakoitzetik bat eraman zuten.
-
Tropen sartzea
Joxe Pagadizabal Artola (1928) Oiartzun
Tropak Oiartzunen nola sartu ziren. Tornola erdiz erdi harrapatu zuten. Arritxurietan egun batzuk egin zituzten tropek eta inguruko baserritarrek janaria eraman behar izan zieten.
-
Gerraren ondorenak
Arroxa Pikabea Artola (1916) Oiartzun
Urteko errenta 66 duro kostatzen zitzaien maizterrei. Garai hartan ez zen batere sosik ikusten eta baserritik bakarrik ateratzeko asko zen. Portuberrin, anaiak meategietan egiten zuen lan, eta hark ekartzen zuen diru pizarra, baina gerran hil zen. Hika.