Ekonomia gerra garaian

• Asturiarrek nahi zutena egiten zuten

  Claudio Zabala Kaltzada (1922) Gernika-Lumo

  14 urte bete orduko hasi zen Talleres Gernikan lanean; bonbentzako piezak kargatzen zituzten. Urte askoan ibili zen bertan beharrean; baserriko lanarekin uztartzen zuen. Bonbardaketaren ostean, asturiarrak sartu zirenean, nahi zutena egiten zuten: beraien aitari gabardina eskatu, Arangoiti baserrian txahalak kendu...

• Bonbardaketa osteko lapurretak

  Andone Bidaguren Bilbao (1927) Gernika-Lumo

  Jende asko lapurretan hasi zen, Errenteria auzoko denda askotan ostu zuten bertakoek, aurrez aurre ikusi zituzten lapurretok. Hainbat gauza kalera atera zituzten eta beraiek "baiariñe", belarra altxatzeko tresna bat, eraman zuten etxera, baina bere aitak ordaindu egin zuen. Gero, ordea, beraiei ostu zieten.

• Gerran gosea bai, baina gerraostean ez

  Maria Iruretagoiena Olano (1928) Getaria

  Goserik ez zuten pasa gerraostean; bai, ordea, gerra denboran. Gerra garaian nola moldatzen ziren jateko azaltzen du.

• Gosea ez pasatzeko baliabideak izandakoak

  Raimunda Basurto Lazkano (1921) Agustina Garmendia Lazkano (1921) Jesusita Manterola Larrañaga (1922) Getaria

  Goserik ez zuten pasa, bazutelako janaria nondik lortu: batzuek baratzetik, besteek mahastietatik, eta besteek itsasotik. Olioa erosi egin behar izaten zuten, eta ondo zaintzen zuten zenbat gastatzen zuten. Ogia erosteko jendea nola moldatzen zen azaltzen dute. Beraiek etxean ez zuten ogirik egiten; bai, ordea, taloak.

• Gerla bizi duen jendearen bizitza gogorra

  Extefana Irastorza (1925) Hendaia

  Gerla zela eta, jendea beharturik egoten zen zenbait lan egitera edo ihes egitera. Mediku batek Extefanaren ezkongaiari lagundu zion, Alemaniara borrokara bidalia izan ez zedin.

• Capbretongo eta Ziburuko bizimodua

  Mari Kruz Alkain Jauregi (1926) Hondarribia

  Capbretonen aita arrantzara joaten zen eta amak sareak konpontzen zituen, izebarekin. Neguan, arrantzarik ezin egin, eta Baionako babeslekura joan ziren. Zer jaten zuten. Ziburun hiru osaba zituzten, baina lanik ez. Eskolara joan zen han, mojetara. Gero Capbretonen ere bai.

• Erreketeak eta "Margaritak"

  Joxepa Sarobe Olarra (1920) Hernialde

  Gerra hasi zenean, etxera itzultzeko gogoa zuen, baina lana egin beharra zegoen. Etxekoekin harremana mantentzen zuen, igandetan joaten zen eta. Hernialden erreketeak egon zirela gogoratzen du. "Margaritak" deitzen zituzten emakume batzuk ibiltzen ziren erreketeei laguntzen. Hernialdeko mutil bat gerran hil zen.

• Gerra sasoiko bizipenak: jateko eta arroparik ez, etxeak hutsik, beldurra...

  Frantziska Egiguren Bereziartua (1924) Iurreta

  Arriandi auzoan jendeak alde egin zuen etxeetatik, dena bertan lagata. Amak Oromiño auzora bidali zuen, senideengana, baina han ere etxea hutsik aurkitu zuen. Beldurra pasa zuen bidean. Etxe handi baten ondoko gerezi-arbolan tripa eta poltsikoak bete zituen gereziz. Etxea hutsik zegoen. Norena zen eta barrutik nolakoa zen azaltzen du. Bidean hutsik aurkitu zituen etxe guztiak. Etxe bateko arropak hartu zituzten, ez zeukaten ezer eta. Jendea etxeetara itzuli zenean, auzoko lapurrak zirela esaten zuten. Beraiei txerria eta bizikleta ostu zizkieten. Bi bandoen erdian zeudenez, gaua pasatzera Mallabienara joaten ziren. Teila-lantegia zegoen han. Umeek oilo-tokian egiten zuten lo eta nagusien kanpoan.

• Miarritzen II: etxez etxe, gero eta hobeto

  Valentina Yeregi Inza (1915) Lasarte-Oria

  Alargun baten etxera joan ziren. Saiatu zen neskame joaten ere, baina ez zuen lortu. Toki bakoitzeko esperientzia kontatzen du. Etxeetako bat nolakoa zen. Oiloak mutikoari txupetea kendu zionekoa. Venezuelara joan ziren batzuk. Interina hasi zen.

• Miarritzen III: senarra ospitalerako lanean

  Valentina Yeregi Inza (1915) Lasarte-Oria

  Gizona ospitalean zegoen lanean. Hark umea zaintzen zuen, bera lanean zen bitartean. Alpargatak egiten zituzten ospitalean, Baionara bidaltzeko. Bueltatu beharra izan zuten gero.

• Orian serenoa bakarrik gelditu zenekoa

  Xebastian Kerejeta Irazustabarrena (1934) Lasarte-Oria

  Kanpokoa zen eskolako maisua, eta euskaraz egiteagatik zigortu egiten zituen ikasleak. Giro erdalduna gailendu zen gerra garaian, izan ere, 600 lagunetatik serenoa bakarrik gelditu zen Orian, denek alde egin baitzuten. Argiak piztuta izaten zituen gauez. Orian gorri armatu mordoa omen zegoen, Eibarko kuarteletik armak lapurtu omen zituzten.

• Gerratik ihesi Frantziara

  Jesusa Akarregi Aboitiz (1920) Lekeitio

  Gerra Zibileko indar nazionalak Lekeitiora sartu zirenean, beraiek ebakuatuta joan ziren Frantziara baporean. II. Mundu Gerra hasiko zelakoan bueltatu ziren handik herrira. Jende askok egin zuen ihes itsasoz. Frantziatik bueltan, Lekeitiora bueltatu aurretik, Santurtzi inguruan egon ziren. Han eta Lekeition, soldaduen arropak garbitzen zituzten.

• Etxea miatu zieten III

  Bitoriana Artola Agirre (1918) Lezo

  Sei erreal zituen gordeta, eta berokia ordaindu zuen gero. Ama Birjina egunean estreinatu zuen. Iloba, berriz, negarrez, bera erreal gabe geratu zelako.

• Aitaren gerrako istorioak

  Manuel Olasagasti Arriaga (1940) Lezo

  1940an jaio zenez, ez zuen gerra ezagutu. Aita batzokiko idazkaria izan zen gerra aurrean. Gerra etorri zenean, batzokiko gauza guztiak gorde behar izan zituzten. Aita ez zen gerrara joan, enpresa militarizatuetan egin zuen lan.

• Gerratik libratu nahian

  Genaro Agirre Mendizabal (1919) Legazpi

  16 urte zituela, gerra iritsi zen, eta orduko oroitzapenak gogoan ditu. Patrizioren fabrika militarizatuta zegoen, eta han hasi zen lanean Genaro. Hala ere, egun batean, militarrak etorri ziren eta Genaro soldadu eraman zuten beraiekin.

• Gerran Legazpi hustu egin zen

  Maria Pilar Galparsoro Andueza (1921) Legazpi

  Gerra garaian, Legazpin ez zen asko nabaritu gerraren eragina. Jende askok ihes egin zuen herritik. Pilarren lehengusu bat hil egin zuten gerran. Patrizioren fabrika langile gabe geratu zen; eta baserrietako mutil gazteei eman zien lana orduan.

• Durangon hondakinak garbitzen

  Anastasio Urizar Belakortu (1923) Mañaria

  Gerra garaian, azken behiarekin Izurtzatik Durangora joan ziren. Nazionalek Durango hartu eta handik hilabetera hartu zuten Mañaria. Durangon, gerrako hondakinak garbitzen egon zen Anastasio, hondakinok gurdian garraiatzen. Nazionalek Mañaria hartu zutenean, etxera itzuli ziren.

• Karlistenean bazkaldu eta lotara Abadiñora

  Anastasio Urizar Belakortu (1923) Mañaria

  Beraien etxeko nagusia karlista zen eta eurak ere halakoak omen zirelako eman zieten Durango garbitzeko lana. Anastasiok ez zuen gorpurik ikusi lanek iraun zuten bitartean. Círculo Carlistan bazkaltzen zuten; eta, lo egitera, Abadiñoko izeba baten etxera joaten ziren, hurrengo egunean Durangora bueltatu eta garbitzen jarraitzeko.

• Gerra garaian, Ondarroan inkomunikatuta

  Juanita Zelaia Balenziaga (1918) Markina-Xemein

  Gerra hasi zenean, zazpi hilabetean inkomunikatuta egon zen etxekoekin. Urritik apirilera. Gernika hartu zuten arte. Beste ahizparekin egoten zen, hura ere Ondarroan zegoelako neskame. Pobre bizi ziren: oinutsik umeak, kalean, kalekoak baserrietara jan eske...

• Gerra Zibila Aulestin

  Elisabet Aretxabaleta Goikoetxea (1921) Markina-Xemein

  Ama Aulestikoa zuen eta gerra han pasatu zuten. Bost neba-arreba eta ama egon ziren bertan. Beste ahizpa eta gerran hildako neba Markinan gelditu ziren aitarekin. Aitaren zapata-tailerrera larrua eskas heltzen zen. 1938. urtera arte egon ziren Aulestin. Gerra Zibilean Aulestin egon zen eta handik neskame joan zen. Mertzedeko mojek aurkitu zioten lana Gasteizko etxe batean. Bere senitarteko batzuk Gernikatik ihesi etorri ziren Aulestira.