Ekonomia gerra garaian
-
Gerra garaiak
Manuel Iñarra Lizaratzu (1924) Inaxi Oiartzabal Etxeberria (1929) Oiartzun
Inaxi justuan atera zen bizirik gerran. Arropak zabaltzen ari zela, Munuanditik tiro egin zioten. Zentimetro batzuengatik libratu zen. Soldaduek baserritik dena eramaten zuten. Ezin zen ezer esan. Udaletxean entregatu ere egin behar izaten zen, eta, etxean, goseak. Manuelen etxetik 16 oilasko eraman zituzten. Hainbeste lan eta penarekin, beharko igandeetan dibertitu.
-
Patrizioren fabrikan egiten zituzten bonbak
Markox Madinabeitia Yarza (1924) Oñati
Patrizio Etxeberriaren lantokian gerrarako bonbak eta antzerakoak fabrikatzen zituzten.
-
Gerra sasoian Beasainen neskame
Bittori Goitia Larrañaga (1928) Oñati
Bittori gerra sasoian Beasainen egon zen neskame. Soldaduak zeuden bera egon zen etxean eta azpian okindegia. Nolako gosea pasa zuen adierazten duen pasadizoa kontatzen du. Ahizpa Zumarragan zegoen eta haren bitartez Antzuolako beste etxe batera joan zen gero.
-
Garai bateko eguneroko jakiak; tortilla ogi mamiarekin
Kontxita Biain Biain (1928) Mari Tere Biain Iñurritegi (1928) Oñati
Egunero baba lapikoa bazkaltzeko, bakoitzarentzat txorizo zatitxo banarekin eta urdaiarekin. Gauean porru-patatak. Domeketan garbantzua. Taloa eta esnea. Tremesa. Tortilla egiten zenean, ogi mamia botatzen zitzaion, handiagoa irteteko. Aitak banastak eginda diru apur bat ateratzen zuen, baina dirurik ez zen egoten kalean ezer erosteko. Ogia etxean egiten zuten. Gerra sasoian ez zuten goserik pasa.
-
Erreketeen arropak garbitzen
Lore Egurrola Urkiola (1924) Ondarroa
Saturraranen zeuden frankisten arropak garbitzen zituzten. Zorriz beteta egoten ziren arropak eta aparte garbitzen zituen amak. Dirua eta jatekoa ematen zieten.
-
Aita ferratzailea eta amak soldaduekin izandako gaizkiulertua
Maria Rosario Mujika Imaz (1934) Ordizia
Amak gerrako kontuak kontatzen zizkion. Maria Rosarioren aita Afrikan egon zen soldadu eta han mairu asko egin zituen lagun. Aita ferratzailea zen eta etxe aurrean lantegia zuen. Gerra garaian, soldaduek hara eramaten zituzten zaldiak ferratzera. Fermin anaia jaioberria zen, eta amak haren zapiak garbitu ondoren eseki egiten zituen; parapetoan zeuden soldaduek hori ikustean, seinaleak egiten ari zitzaizkiela uste zuten eta tiroka hasten ziren.
-
Aita Deustuko zubian lanean
Koldo Pildain Gonzalez de Langarika (1931) Otxandio
Bilbon 3-4 hilabete eman zuten. Frankistak gerturatzean, Miraballeseko Avellanedas-era joan ziren. Denera, 50 bat iheslarik egiten zuten lo baserri bateko ganbaran. Etxeko esnea eta patatak zituzten elikagai nagusiak. Gauez teilatuan bala-hotsak entzuten ziren. Koldoren aitak Deustuko zubiaren makina-gelan jardun zuen lanean. Koldo eta arreba nagusia joaten ziren aitari bazkaria eramatera, San Frantzisko kalean bizi zirenean. Makina-gelatik aireplanoen erasoak entzuten zituzten.
-
Soldaduen errukia
Elena Etxebeste Martiarena (1931) Pasaia
Soldadu batzuek behiak eraman nahi izan zizkieten, baina azkenean ez zituzten eraman, familiak haien behar handia zeukalako.
-
Portuko janaria etxera eramaten zuten langileek
Jabier Esnaola Akarreta (1939) Pasaia
Portura denetatik ekartzen zuten: azukrea, tipulak, platanoak, arroza... Langileek ere etxera eramaten zuten ahal zutenean, zulotxoak eginez, zakuak puskatuz...
-
Gerra garaian, pianoa sutarako
Pastora Iraola Larrañaga (1916) Soraluze
Okindegia zuten lekuan, dantzalekua jartzen zuten, pianoarentzat eszenario eta guzti. Gerra garaian, sua egiteko, pianoa puskatu behar izan zuen. Herritik alde egindakoek utzitako porruak batzen zituzten ezagun batek eta berak, jateko.
-
Gerratean, 10 hilabete Gernikan
Margarita Aranberri Laskurain (1914) Pedro Laskurain Lizarralde (1912) Soraluze
Pedroren andrearen familian, gerrate garaian, 9 senideetatik 5ek 10 hilabete Gernikan egin zituzten; gurasoak eta txikienak etxean geratu ziren. Politika zela eta, "gorriek" jarri zieten etxea Gernikan. Anaiak baserrietan miliziano zeuden, eta hari esker lortzen zuten dirua.
-
Valentzian, jatekorik ez
Benita Gallastegi Galartza (1923) Soraluze
Hilabete eta erdi egon ziren ezer jan gabe Valentzian, goseak. Limoi bat denen artean partitu zuten.
-
Lantegiko zuzendaria "komandantea" zen; sail-arduraduna, berriz, "sarjentua"
Manuel Galarraga Aldai (1924) Soraluze
Gerra denboran, jende asko etorri zen kanpotik Soraluzera. Bertako langileak, militarizatuta zeudenez, ez ziren gerrara soldadu joaten. Gainera, jornala berdin-berdin jasotzen zuten. Lantegietako karguek militar izenak zituzten. Zuzendariari "komandantea" esaten zioten, eta bere izarrak soinean zeramatzan; talde-buruak "kabuak" ziren...
-
Bergarara telak erostera
Arantxa Lasa Maiztegi (1925) Soraluze
Dendetan telarik salgai ez zen egon hainbat urtetan. Bere ama brodatzaile ona omen zen. Etxeko izarak zeharo hondatuta zeudela, Bergaran bilatu zuten tela saltzen zuen dendatxo bat. Amarekin joanda erosi zuten izara berriak egiteko beste.
-
Trubian egin zuen soldadutza
Julen Iñurrieta Goikoetxea (1925) Nikanor Iñurrieta Goikoetxea (1920) Soraluze
Iruñeko Fuerte de San Cristobal espetxetiko ihesaldian ez zuen parte hartu, adinagatik. Upomendi itsasontzitik Zamorako Astorgako kartzelara eraman zuten. Nikanor Asturiasen soldadu zegoen, eta aita bisitatzera joan zen Astorgara. Asturiasko Trubiako arma-lantegian egin zuen lan Nikanorrek, tornularia zela esan zuelako. Honela, frontera joatetik libratu zen.
-
Gerran eskola utzi behar
Maria Eugenia Uriarte Urretabizkaia (1925) Tolosa
Eskola dotrina baino inportanteagoa zen. Eskolan denetarik ikasten zuten. Javierrek eskola agudo utzi zuen, gerra zela-eta. Anaia Langileen Batailoietan izan zuen eta aita gaixo. Hori dela-eta, etxean bere jornala behar zen.
-
Etxean ez zuten goserik pasatu
Abelintxu Olano Olibares (1932) Ubide
Bilbon lauzpabost hilabete eman zituen preso bere aitak. Etxean ardiak zituzten, eta aurrera atera ziren goserik pasatu gabe. Herrian okerrago bizi izan zirenak egon ziren.
-
Gerran familia sakabanatuta
Juanita Garmendia Arrieta (1922) Urnieta
Anaia zaharrena gerran hil zen. Oso mutil ona zen hura. Familiako beste gehienak baserrian elkartu ziren gerra garaian, baina laster sakabanatu ziren. Ahizpak espoletak egiteko fabrikan aritu ziren lanean Andoainen gerra garaian.
-
Lanean jai eta beste lan bat bilatu
Isidoro Mujika Treku (1922) Urnieta
Etxe bat berritzeko lanetan peoi zebilela, lan-istripua egon zen, eta egun batzuk jai izan zituzten orduan. Egun horietako batean, Isidoro eta bere anaia bonba-fabrikara joan ziren lan eske; eta lortu, gainera. Gerra bukatu zenean, ordea, langile erdiak kalera bota zituzten; horietako bat, Isidoro.
-
Tornulari izateko nahia piztu zitzaionekoa
Isidoro Mujika Treku (1922) Urnieta
Bonba-fabrikan lanean hasi zenean, bere zeregina izaten zen piezak tornulariari eramatea. Tornularietako bat gerrako presoa zen; gizon horrek abilezia zeukan tornuan; eta, hari begira, Isidorori tornulari izateko nahia sortu zitzaion.