Euskara eta politika
-
Miren Karmele izenaren inguruko gorabeherak
Karmele Elola Aranburu (1924) Zarautz
Beti Karmele izan da, baina eskolan Maria del Carmen deitzen hasi zitzaizkion. Bataioaren inguruko gorabeherak; ez zieten Miren Karmele izena jartzen utzi nahi. Herriko hainbat istorio. Aitona-amonak ez zituen ezagutu.
-
Gerraosteko giro erdalduna eskoletan
Imanol Murua Arregi (1935) Zarautz
Gerraosteko giroa oso erdalduna zen. Mutilek euskaraz egiten zuten elkarren artean, baina neskek erdaraz. Eskoletan ere giro erdalduna zegoen, irakasle gehienak kanpokoak ziren eta. Eskolatik formatuta irteten ziren kalera eta "arriba España" esan.
-
Euskararen egoera gerraostean
Imanol Urbieta Beristain (1934) Zarautz
Euskaraz jarduteagatik etxean ez zuen sekula arazorik izan. Gobernadoreari eskua eman behar izan zioneko anekdota kontatzen du. Iruñan ospatu zen lehen aberri egunera ere joan zen lagun batzuekin. Kartzelatu egin zituztela kontatzen du.
-
Eskolan euskara debekatuta
Felisa Eizagirre Ibarguren (1914) Zarautz
Eskolan ez zieten euskaraz egiten uzten. Zigortu egiten zituzten. Errezatu ere egiten zuten.
-
Zaldibiako ikastolaren sorrera; Dominikar Errepublikako esperientzia
Anttoni Nazabal Iztueta (1956) Zaldibia
Zaldibian etxebizitzetan ikastola jarri zuten eta mugimendu indartsua sortu zen. Irakasleetako bat Carmen Irastortza zen. Dominikar Errepublikara elkarrekin joan ziren; guztira 9 neska. Urtebeterako printzipioz, baina bi urte azkenean. Familia aberatseko troskista bat ezagutu zuen eta kontraesana sortu zion horrek.
-
Ikasle euskaldun hutsak, irakasle erdaldun hutsak
Benita Goikuria Egiluz (1930) Zeanuri
Gurasoek ez zuten ilusio handirik umeak eskolara bidaltzeko, irakasleak erdaldun hutsak zirelako eta seme-alabak euskaldun hutsak. Gerra aurretik euskaraz ere erakusten zieten eskolan. Euskaraz eginez gero zigortu egiten zituzten. Berak gerra ezkero ez zuen ezer ikasi. Oso txarto egon ziren maistra galiziarrarekin.
-
Soldadutzako zigorrak eta bizi-baldintzak
Antonio Guridi Aierbe (1921) Zegama
Euskalduna izateak arazoak ematen zituen gerraostean. Gaztelaniaz egitera behartzen zituzten. Soldadutzan bideak egitera zigortu zituzten mutil batzuk. Higiene txarra zeukaten soldadutzan. Gose handirik ez zuen pasa han, hala ere. Egunean bi erreal irabazten zuten. Ogia tabakoaren truk lortzen zuen Antoniok. Dilista asko jandakoa da.
-
Katonaren bidez idazten ikasi zuen
Pako Eizagirre Irure (1946) Zestoa
Anai-arrebek elkarri irakasten zieten irakurtzen eta idazten, zaharrenak hurrengoari eta abar. Amak, gainera, doktrina irakasten zien. Pakoren kasuan, jaunartze txikia bost urterekin egin zuen, ordurako bai baitzekien doktrina buruz. Katona erabiltzen zuen idazten ikasteko.
-
Euskarazko mezatik euskalgintzara
Pako Eizagirre Irure (1946) Zestoa
Euskalgintzan sartzeko asmorik gabe joan ziren Gasteiza Oñatiko seminariotik, baina euskarazko mezetara joaten hasi eta euskal mugimendu handia sortu zen. Hala ere, lehenagotik Manuel Iradier eta Judimendi taldeak zeuden. Prestakuntza gutxi zuten, baina borondate handia. 'Euskera radiofonico' metodoarekin hasi eta eurena garatu zuten.'Euskera hire laguna' eta 'hizketan'.
-
Gasteizen topatutako aurrekariak
Pako Eizagirre Irure (1946) Zestoa
Oñatiko seminariotik Gasteiza joan zirenek ez zuten Gasteizko euskararen panorama ezagutzen, gerora ezagutu zituzten euren aurrekariak, hala nola, Peli Presa, Izaskun Arrue, Sorne... Dirua jartzen zuten irakasteko materiala sortzeko.
-
Eusebio Osa hamaika arlotan murgildurik
Pako Eizagirre Irure (1946) Zestoa
Eusebio Osa zenbait arlotan murgildu zen, langile mugimenduan, hezkuntzan, euskalgintzan... Olabideko arlo pedagogikoaz arduratzen zen, baina bota egin zuten handik. Oso ezkertiarra zen hura, eta erlijioa eskolatik kanpo ematea defendatu zuen.
-
Araozgo barnetegia
Pako Eizagirre Irure (1946) Zestoa
Gau-eskolez eta eskola intentsiboez gain, Oñatiko Araotz auzoan barnetegia egin zuten. Jende ezagun mordoa joan zen bertara. Guardia Zibilak barnetegia egin zela jakin zuenean, hara joan eta dena miatu zuen.
-
Araozgo barnetegian atxilotu zutenekoa I
Pako Eizagirre Irure (1946) Zestoa
Araozgo barnetegiaren arduraduna zen Pako, eta Guardia Zibilak atxilotu egin zuen, beste birekin batera. Komisaldegian egun batzuk pasa ondoren, Martutenera eraman zituzten.
-
Araozgo barnetegian atxilotu zutenekoa II
Pako Eizagirre Irure (1946) Zestoa
Pako eta lagunak atxilotu zituztela ikusita, Gasteizen jende mordoa hasi zen Pako bizi zen pisura joaten, haren inguruan galdezka. Goardia Zibilak pisura joandako guztiak atxilotu zituen. Pisua itxi eta han zuten guztia eraman zuten, dirua barne. Euskara irakasteagatik ETAkoak zirela egotzi zieten.
-
Juan Bautista Gamiz taldea eta ikasleak
Pako Eizagirre Irure (1946) Zestoa
Juan Bautista Gamiz taldea sortu zuten Oñatiko seminariotik etorritako batzuek, tartean, Pako. Euskaraz bazekitenak elkartu eta irakasten hasi ziren. Gero ikasleak batu zitzaizkien, eta haiek ere euskara irakasten hasi ziren. Gasteiztarrak, gipuzkoarrak, preso ohiak, euskaldun berriak, emakumeak... Ikasle gehienak arbaso abertzaleak izandakoak ziren, beste batzuk ondoren abertzaletutakoak.
-
Juan Bautista Gamiz taldetik sortu zen AEK
Pako Eizagirre Irure (1946) Zestoa
Eskola pribatuan 7 urtez aritu zen euskara irakasten. Berehala bideratu zuen bere jarduna irakaskuntzara, baita udan ere. Irakasleei euskara irakasten hasi zen. AEKko sorreran egon bazen ere, ez zuen zuzeneko antolakuntzan parte hartu. Oposaketak atera eta irakasleak euskalduntzen hasi zen.
-
Araban ahalegin handia egin da euskararen alde
Pako Eizagirre Irure (1946) Zestoa
Araban ahalegin handia egin du jendeak euskarari eutsi eta hiztun berriak sortzeko. Arabako eskola gehienetan D eredua dago gaur egun, eta aldaketa hori oso denbora gutxian eman da. Euren kabuz euskara ikasi zuen jende asko zegoen.
-
Gasteizen ez zegoen euskararik ia
Pako Eizagirre Irure (1946) Zestoa
Oñatiko seminariotik Gasteiza joan zirenean, euskarak oso bestelako egoera zuen hirian, instituzio mailan ez zen existitizen. Izaskun Arrueren isilpeko ikastola eta eskola partikular batzuk kenduta, euskarak ez zuen presentziarik. Hala ere, ikasteko eta lanerako gogo handia zuen jendea bazen.
-
Elgoibarko ikastolaren hasiera
Juan Jose Araolaza Lahidalga (1943) Zizurkil
Elgoibarko emakume bat bere etxean ume batzuei euskaraz klaseak ematen hasi zen. Gero beste emakume bat hasi zen hari laguntzen eta gutxinaka ikasle eta irakasle kopuruak handitzen joan ziren. Hori izan omen zen Elgoibarko ikastolaren sorrera.
-
Elizaren laguntza ikastolaren ofizialtasunean
Juan Jose Araolaza Lahidalga (1943) Zizurkil
Gobernadore zibilak ikastola itxi nahi zuen, klandestinoak zirelako. Ikastolek ordurako federazio edo elkarte bat sortua zuten eta ofizialtasuna lortzeko elizaren laguntza behar zuten. Elgoibarren, San Bartolomeko eskola parrokialak sortu ziren, Jon Beristain abadea buru zela. Ikasleek kartila ofizial batzuk behar zituzten eta Santa Klarako mojen bitartez lortu zituzten.