Gerrako administrazioa
-
Eibarko Udala Bilbon
Gaspar Alvarez Lucio (1918) Eibar
Frontea hurbildu zenean Eibarren jende gutxi geratu zen, baserrietan zegoen jende gehien eta Bilbora ere jende asko joan zen Gaspar bezala. Bilbon ezarri zuten Eibarko Udala, dokumentazioa lortzeko bertara joan behar izaten zen.
-
Amuategi batailoiaren sorrera, antolaketa...
Candido Eguren Zabarte (1906) Eibar
Batailoien antolamendua. Udalak ez zuen indarrik. Frente Popularra etorri zen. Komisario desberdinak: garraio; hezkuntza... Komite Zentral bat zegoen eta harek ematen zituen aginduak. Armak banatzearen kontua, 1934ko iraultzan gertatu zen bezala, "espontaneua" izan zan. Jendea Banco de Pruebas-era joan, hango kajak hartu eta Untzagara eraman zituen. Arma-lantegietako almazenetan zeuden armak, Untzagara eraman zituzten. Armak banatu eta taldeak sortzen hasi ziren, gero Gasteizerako bidea hartuko zuen kolumna hori osotzeko. Ondorengo egunetan berrantolaketa ugari egon ziren; komandante, kapitan, tenienteen aukeraketa. Tirso Azanza.
-
Amuategi batailoiaren antolaketa; Eibarko kaleak hutsik
Candido Eguren Zabarte (1906) Eibar
Amuategi batailoia ez zen gerrarako bakarrik antolatu. Zineak, konferentziak, musika banda bat ere antolatu zen (Millan Urkola zuzendari). Astero egoten zen kontzerturen bat Untzagan. Lan egiten zuenari, 10 pzta-ko jornala ematen zitzaion. Rialtoan kafe bat ipini zuten frontetik zetorren jendearentzat. Ateneo moduko bat ipintzea ere nahi izan zuten, baina ez zieten utzi (gerrarako buru eta bihotz gogorrak behar zirela...). Liburutegi on bat ere egin zen. Herrian ez zen bestelako mugimendurik ikusten, fabrikak itxita...
-
1934ko iraultza, 1936ko gerra zibila: antolaketa eza
Candido Eguren Zabarte (1906) Eibar
Herriko jendea ez zegoen batere antolatuta ez 1934ko iraultzarako ezta Gerra Zibilerako ere. Asturias; Eibar... Ez zuten diziplinarik; armamenturik, ezer. Militarrenganako konfidantzarik ez; baina batzuk Errepublikaren aldekoak ziren eta gogor defendatu zuten. Beasaingo kanposantuan gertatutako anekdota.
-
Juan de los Toyos: con el Gobierno a Barcelona
Ofelia De los Toyos (1925) Eibar
Juan de los Toyos: con el Gobierno a Barcelona, la familia en Bayona.
-
De Marsella a Méxiko: Juan de los Toyos haciendo listas y organizando la huida
Ofelia De los Toyos (1925) Eibar
De Marsella a Méxiko: Juan de los Toyos haciendo listas y organizando la huida.
-
Juan de los Toyos: deja el cargo en 1942
Ofelia De los Toyos (1925) Eibar
Juan de los Toyos: deja el cargo en 1942 .
-
Gerraren lehenengo asteak
Santos Irazustabarrena Ermina (1928) Alegia
Udalean, gauzak ez ziren gehiegi aldatu Errepublika bukatu eta gerra hasi zenean. 'Bakaileo' deituriko bat jarri zen udaletxeko buru. Isilik egotea baino, ez zegoen beste erremediorik. Aita erreketez janztera behartu zuten eta isuna ordaindu behar izan zuen gorrietakoa izateagatik. Amak aita udaletxean defendatu zuen.
-
Txerria hiltzea; diru-aldaketak
Elias Atutxa Orobiobasterra (1920) Amorebieta-Etxano
Txerria hiltzea libre zegoen, baina hiltzeagatik zerga bat ordaindu behar izaten zen. Errepublikazaleek lehenengo, eta nazionalak gero, dirua aldatu egin zuten.
-
Balio bariko dirua
Juan Iturriondobeitia Larruzea (1929) Amorebieta-Etxano
Gerra Zibilean bere amak kolkokada diru zuen. Francoren tropak sartu zirenean, denda batera sartu ziren bakoitzak abarketa parea eros zezan. Ordaintzerako orduan, diru hark ez zuela balio eta ezin izan zuten erosi. Ihes eginda zeuden tokitik oinez bueltatu behar izan ziren Zornotzara.
-
Gerra amaitu zenean, buelta
Domeke Elexpuru Altube (1919) Aramaio
Gerra garaian, ihes egin zutenean, Euzkadiko gobernuko jendea zen mugimendu haren arduraduna. Gerra amaitu zenean, aukera eman zuten bueltatu edo beste norabait joateko. Mugan ez zuten arazorik eduki. Irunen giro tristea zegoen, eta Arrasaten ez zieten aurpegira begiratzen.
-
Anaiak gerran egindako lanak
Jaione Ormaetxea Trojaola (1924) Aramaio
Iparraldera ihes egin zuen anaia batek; eta bertako ospitalean sendatzen ziren gudariei agiriak egiten zizkien, atzerrira joan nahi bazuten. Anaia horrek, ihes agin aurretik, Bilbon zegoela, makina bat aramaioar kartzelatik ateratzen lagundu zuen.
-
Errepublika garaia; Gerra Zibila
Timoteo Zuazua Urrutia (1922) Aretxabaleta
Errepublikaren aldarrikapenaren inguruko gogoetak; Alfonso XIII. Niceto Alcalá Zamora Aretxabaletara etorri zeneko kontuak. Gerra, politika kontuak. Euskadiko gobernua. Gerra Zibila Aretxabaletan. Baserri inguruan frontea egon zenean, erreketeak izan zituzten inguruan.
-
Soldadu denboran, eskribiente
Luis Lopez de Aretxaga Agirregabiria (1920) Arrasate
Soldadu denboran, nondik nora ibili zen azaltzen du. Gasteizen zegoela, Burgostik deitu zioten "Subinspección General de la Sexta Región"en eskribiente aritzeko. Traje zahar batekin bidali zuten Burgosera, eta, handik, berriz ere Gasteizera bidali zuten "Burgosera traje dezenteaz joateko" agiduarekin. Logroñon egon zen denboran, lan ordezkaritzan aritu zen lanean; jatorduak, kuartelean egiten zituen.
-
Guadalajaran, gerra bukatu
Luis Lopez de Aretxaga Agirregabiria (1920) Arrasate
Gerra denborako kontuak. Luis soldadu denboran eskribiente lanetan ibili zen batean eta bestean. Soldadu gisa Guadalajarara bidali zuten, baina bera iristerako bukatu omen zen gerra. Behin Guadalajaran, batetik bestera ibili ziren lurrak okupatzen. Luis bi aldiz egon zen soldadu: lehenengo, gerra zibilerako deitu zuten; eta bigarren aldian, II. Mundu Gerrarrako.
-
Behiarekin tratua eta gorrien dirua
Karmen Abarrategi Eraña (1924) Soledad Abarrategi Eraña (1932) Arrasate
Gerra denboran, sei-zortzi behi zituzten baserrian. Abantzea etorri baino lehen, behi bat eraman zuten Santa Agedako ospitalekoek. Bale batekin egin zuten tratua (dirua zutenean kobratzekotan). Gorrien dirua gordeta dute oraindik etxean.
-
Dirua eta txanponak denboran zehar
Luis Aranzabal Gabilondo (1922) Bergara
Gerra aurretik, gerran, eta gerra ostean zer txanpon eta zer diru klase zegoen azaltzen du.
-
Errepublikako eta gerra sasoiko dirua
Lorenzo Laskurain Gabilondo (1931) Bergara
Zein txanpon gorde zituen azaltzen du. Gerra denborako dirua: eskualde bakoitzena diferentea; kartoizko dirua. Errepublikako dirua.
-
Euzkadiko diruak balio ez hileta ordaintzeko
Begoña Ponziano Angel (1920) Bermeo
Ama hil zitzaion gerra hasieran. Hileta ordaintzerakoan, esan zieten euren diruak, "Euzkadiko diruak", ez zuela balio.
-
Euzkadiko diruak balioa galdu
Mari Erezuma Elorriaga (1921) Bermeo
Udan Lameran egoten zen musika-banda eta neguan goiko plazan. Franco heldu zenean, dirua aldatu egin zen eta aurrekoa balio barik utzi zuten, Euskadiko dirua. Horrekin lotutako istorio bat kontatzen du.