Gerrako administrazioa

  • Mertxe Hidalgo Errefuxiatu Bordelen eta Bretainian

    Mertxe Hidalgo Rekondo (1928) Gernika-Lumo

    Gernikako bonbardaketa ostean, Santanderrera joan ziren. Handik, ontzi ingeles batean Bordelera (Frantzia) joan ziren. Bordeletik Bretainiaraino joan ziren. Eusko Jaurlaritzaren laguntza izan zuten.

  • Pedro Juan Akarregi Santoñatik Lekeitiora bueltan; Euzkadiko dirua

    Pedro Juan Akarregi Aboitiz (1921) Lekeitio

    Bera aitarekin egon zen Bilbon gerra sasoian, etxeko gainerakoak Frantzian zeuden bitartean. Euzkadiko dirua zelakoa zen azaltzen du. Santoñan harrapatu zituzten eta baporeko ikatza kendu zieten.

  • Isabel Etxanobe Euskadiko dirua balio barik

    Isabel Etxanobe Oteiza (1926) Mañaria

    Gerraostean apurka-apurka egin zuten aurrera. Diruarekin arazo larriak egon ziren, Euskadiko diruaren balioa indargabetu egin zuten-eta.

  • Juanita Zelaia Diru-aldaketa: Euzkadiko dirua

    Juanita Zelaia Balenziaga (1918) Markina-Xemein

    "Euzkadiko dirua". Txanpon-aldaketa. Lehengo diruari balioa eman zioten gero. Dendetan zorra kartoian idatzita ematen zieten.

  • Isidro Mandiola Milizianoek ganaduak erosi

    Isidro Mandiola Solozabal (1924) Markina-Xemein

    Aitak idiekin joan behar izaten zuen Kalamuako frontera. Frontea pasatu zenean idi bikotea eta txahal bat kendu zizkieten. Diru zuria eman zieten trukean, baina hura ezin zuten inon erabili. Askok etxetik irten behar izan zuten. Itzuli zirenean behar itzela eduki zuten etxea garbitzen.

  • Laurentzi Aretxabaleta Gorriek ez zuten inor hil Markinan

    Laurentzi Aretxabaleta Goikoetxea (1930) Markina-Xemein

    Markina zazpi hilabetean egon zen gorrien esku. Gorriek komitea izendatu zuten, artean Laurentziren aita eta osaba, herria zaintzeko eta soldaduek kalterik ez eragiteko. Zazpi hilabete horietan ez zuten inor hil herrian. Gertaera hauek jasotzen dituzten dokumentuak aurkitu zituen Laurentzik udaletxean.

  • Juan Arrieta Egunkariak eta Euskadiko dirua

    Juan Arrieta Martinez (1924) Markina-Xemein

    Gerra sasoian Euzkadi aldizkaria, El Hierro eta La Gaceta del Norte moduko aldizkariak irakurtzen zituzten. Hala ere, gero, Euzkadi aldizkaria debekatu egin zuen Francok. Juanek Euskadiko dirua ere ezagutu zuen sasoi hartan.

  • Antonio Mardaras Txahalak saldu isuna ordaintzeko

    Antonio Mardaras Arrieta (1922) Maruri-Jatabe

    Diru zuria esaten zioten Euzko Jaurlaritzak sortutako diruari. Baina Franco sartu zenean, balio ez zuenez, diru gabe zeuden. Isunak ordaintzeko bi txahal saldu beharra izan zuten. Urte batzuetan, lagunek ere gorriak zirela eta ez zutela ezertarako eskubiderik esaten zieten.

  • Margari Ondarza Diru zuria eta gorria

    Margari Ondarza Elorriaga (1928) Murueta

    Gerra sasoian diru zuria eta gorria egon ziren. Berak izan zuen diru zuria, zilarrezkoa. Gorria ez zen banatu. Hemeretzi txanpon zuri eman zizkion senarrari ezkontzan.

  • Margari Ondarza Hamahiruna zilarrezko diru zuri

    Margari Ondarza Elorriaga (1928) Murueta

    Bilbotik Mundakara alde egindako gizon bat joaten zitzaion amari arrautzak eta esnea erostera, eta diru zuriarekin ordaintzen zion. Neba-arreba guztien ezkontzetarako izan zuten diru zuri hori: hamahiruna diru banatu zituen amak.

  • Zeferino Mandaluniz Hiru anaiatatik bat soldadutzatik libratzen zen

    Zeperino Mandaluniz Gorroño (1918) Muxika

    Hainbeste urtean frontean eta soldadu ibili arren, sekula ez zen zauritu. Sei anaia egon ziren frontean. Zortzi anaia ziren eta bi libratu egin ziren, 3 anaiatatik bat libra baitzitekeen. Gurasoek erabakitzen zuten zein bidali eta zein mantendu etxean. Zeperino bigarren aldiz joan zen anaia bat ordezkatuz. Sekula ez da damutu horretaz, baina berriro ez luke egingo.

  • 1218 Gerra sortu zenean, komitea Ormaiztegin

    Kontxa Intxausti Peña (1919) Ormaiztegi

    Nafarrak Beasainen sartu ziren, Donostiarako bidean. Inguruko jendea ere gerturatu zen Ormaiztegira, eta komite bat sortu zen kanpotik zetozenak nola antolatu eta non gelditu erabakitzeko. Komite horretan osaba Juan Mari ibiltzen zen lanean.

  • 1417 Teruelen eraso gogorrak

    Sebastian Astola Ajuriagerra (1918) Otxandio

    Eusko Jaurlaritzak milizianoei hamar pezeta ordaintzen zien eguneko. Dirurik gabe zeuden, eta Gironako antiaereotara joan ziren kobratzera. Gabonetan antiaereokoekin Teruelera joan ziren. Teruelen aireplanoen eraso gogorra jasan zuten, eta makina antiaereoak konpontzera Andorra izeneko herritxo batera eraman zituzten.

  • Itziar Goiri Leonorren neba miñoia, heriotza-zigorrera kondenatua

    Itziar Goiri Tribis-Arrospe (1938) Leonor Izagirre Iturbe (1921) Sukarrieta

    Leonorren neba bat Agirre lehendakariaren eskolta izan zen eta Iruñeako San Kristobalgo gotorlekuan izan zuten preso heriotza-zigorrera kondenatua. Orduan Itziarren amak lagundu zion Leonorren amari gutun bat idazten soldadutza polizia foral, miñoi, modura egin zuela idatziz.

  • Leonor Izagirre Neba presoaren umeak jagoten

    Leonor Izagirre Iturbe (1921) Sukarrieta

    Leonor eta bere lehengusinak neskak zirelako joan ziren ebakuatuta gerra garaian. Miñoia zen bere nebak gomendatuta egin zuten alde, izan ere mairuen beldur ziren, hauek neskatila gazteak erasotzen zituztelakoan. Ortuellako miñoien kuartelean egon ziren eta han azaldu zitzaizkien gero bere ama eta izeko ere. Handik Carlton hotelera joan ziren, han egon baitzen bere neba, Eusko Jaurlaritza egoitzan. Bere nebak bi ume txiki eta emaztea ere zituen han eta ume bat beraiekin bueltatu zen etxera. Neba preso eraman zutenean Iruñeara, koinata ere Iruñeara joan zen neskame eta Leonorrek zaindu zituen bere bi ilobak.

  • Mattin Labayen Sansinenea Frantziako erbestealdia

    Mattin Labayen Sansinenea (1931) Tolosa

    Donibanen zegoela, gabezia handiak gogoratzen ditu. Irratiz dei bat jaso zuten. Erbestean zegoen Eusko Jaurlaritzaz hitz egiten du. Estatu Batuek Francori emandako babesa aipatzen du. Frantzian espainoltzat hartzen zituzten. Errepublikanoak ere bazeuden Frantzian.

  • Mattin Labayen Sansinenea Agirre lehendakariaren ihesa eta filosofia

    Mattin Labayen Sansinenea (1931) Tolosa

    Joxe Antonio Agirre Alemaniara mozorrotuta joan zen eta handik Amerikara iritsi zen. Bai Agirrek eta bai besteek barkatzen jakin zuten.

  • David Barandiaran Gernikako bonbardaketa, kasualitatea?

    David Barandiaran Iturriotz (1927) Amasa-Villabona

    Dena antolatuta zutela kontatzen du, gazte batzuk planoak egiten ibili zirela, bonbak nora bota erabakitzen.

  • Jose Mari Garitaonandia Euskadiko txanponak eta zilarrezko ogerlekoak

    Jose Mari Garitaonandia Gisasola (1927) Juan Lasuen Solozabal (1927) Zaldibar

    Euskadiko txanponak erabili zituen Juanek bere ezkontzarako. Gero, balioa galdu zuten txanpon horiek. Gerra aurrean, zilarrezko ogerlekoak eduki zituzten.