Gerrako administrazioa
-
Errefuxiatu Bordelen eta Bretainian
Mertxe Hidalgo Rekondo (1928) Gernika-Lumo
Gernikako bonbardaketa ostean, Santanderrera joan ziren. Handik, ontzi ingeles batean Bordelera (Frantzia) joan ziren. Bordeletik Bretainiaraino joan ziren. Eusko Jaurlaritzaren laguntza izan zuten.
-
Santoñatik Lekeitiora bueltan; Euzkadiko dirua
Pedro Juan Akarregi Aboitiz (1921) Lekeitio
Bera aitarekin egon zen Bilbon gerra sasoian, etxeko gainerakoak Frantzian zeuden bitartean. Euzkadiko dirua zelakoa zen azaltzen du. Santoñan harrapatu zituzten eta baporeko ikatza kendu zieten.
-
Euskadiko dirua balio barik
Isabel Etxanobe Oteiza (1926) Mañaria
Gerraostean apurka-apurka egin zuten aurrera. Diruarekin arazo larriak egon ziren, Euskadiko diruaren balioa indargabetu egin zuten-eta.
-
Diru-aldaketa: Euzkadiko dirua
Juanita Zelaia Balenziaga (1918) Markina-Xemein
"Euzkadiko dirua". Txanpon-aldaketa. Lehengo diruari balioa eman zioten gero. Dendetan zorra kartoian idatzita ematen zieten.
-
Milizianoek ganaduak erosi
Isidro Mandiola Solozabal (1924) Markina-Xemein
Aitak idiekin joan behar izaten zuen Kalamuako frontera. Frontea pasatu zenean idi bikotea eta txahal bat kendu zizkieten. Diru zuria eman zieten trukean, baina hura ezin zuten inon erabili. Askok etxetik irten behar izan zuten. Itzuli zirenean behar itzela eduki zuten etxea garbitzen.
-
Gorriek ez zuten inor hil Markinan
Laurentzi Aretxabaleta Goikoetxea (1930) Markina-Xemein
Markina zazpi hilabetean egon zen gorrien esku. Gorriek komitea izendatu zuten, artean Laurentziren aita eta osaba, herria zaintzeko eta soldaduek kalterik ez eragiteko. Zazpi hilabete horietan ez zuten inor hil herrian. Gertaera hauek jasotzen dituzten dokumentuak aurkitu zituen Laurentzik udaletxean.
-
Egunkariak eta Euskadiko dirua
Juan Arrieta Martinez (1924) Markina-Xemein
Gerra sasoian Euzkadi aldizkaria, El Hierro eta La Gaceta del Norte moduko aldizkariak irakurtzen zituzten. Hala ere, gero, Euzkadi aldizkaria debekatu egin zuen Francok. Juanek Euskadiko dirua ere ezagutu zuen sasoi hartan.
-
Txahalak saldu isuna ordaintzeko
Antonio Mardaras Arrieta (1922) Maruri-Jatabe
Diru zuria esaten zioten Euzko Jaurlaritzak sortutako diruari. Baina Franco sartu zenean, balio ez zuenez, diru gabe zeuden. Isunak ordaintzeko bi txahal saldu beharra izan zuten. Urte batzuetan, lagunek ere gorriak zirela eta ez zutela ezertarako eskubiderik esaten zieten.
-
Diru zuria eta gorria
Margari Ondarza Elorriaga (1928) Murueta
Gerra sasoian diru zuria eta gorria egon ziren. Berak izan zuen diru zuria, zilarrezkoa. Gorria ez zen banatu. Hemeretzi txanpon zuri eman zizkion senarrari ezkontzan.
-
Hamahiruna zilarrezko diru zuri
Margari Ondarza Elorriaga (1928) Murueta
Bilbotik Mundakara alde egindako gizon bat joaten zitzaion amari arrautzak eta esnea erostera, eta diru zuriarekin ordaintzen zion. Neba-arreba guztien ezkontzetarako izan zuten diru zuri hori: hamahiruna diru banatu zituen amak.
-
Hiru anaiatatik bat soldadutzatik libratzen zen
Zeperino Mandaluniz Gorroño (1918) Muxika
Hainbeste urtean frontean eta soldadu ibili arren, sekula ez zen zauritu. Sei anaia egon ziren frontean. Zortzi anaia ziren eta bi libratu egin ziren, 3 anaiatatik bat libra baitzitekeen. Gurasoek erabakitzen zuten zein bidali eta zein mantendu etxean. Zeperino bigarren aldiz joan zen anaia bat ordezkatuz. Sekula ez da damutu horretaz, baina berriro ez luke egingo.
-
Gerra sortu zenean, komitea Ormaiztegin
Kontxa Intxausti Peña (1919) Ormaiztegi
Nafarrak Beasainen sartu ziren, Donostiarako bidean. Inguruko jendea ere gerturatu zen Ormaiztegira, eta komite bat sortu zen kanpotik zetozenak nola antolatu eta non gelditu erabakitzeko. Komite horretan osaba Juan Mari ibiltzen zen lanean.
-
Teruelen eraso gogorrak
Sebastian Astola Ajuriagerra (1918) Otxandio
Eusko Jaurlaritzak milizianoei hamar pezeta ordaintzen zien eguneko. Dirurik gabe zeuden, eta Gironako antiaereotara joan ziren kobratzera. Gabonetan antiaereokoekin Teruelera joan ziren. Teruelen aireplanoen eraso gogorra jasan zuten, eta makina antiaereoak konpontzera Andorra izeneko herritxo batera eraman zituzten.
-
Leonorren neba miñoia, heriotza-zigorrera kondenatua
Itziar Goiri Tribis-Arrospe (1938) Leonor Izagirre Iturbe (1921) Sukarrieta
Leonorren neba bat Agirre lehendakariaren eskolta izan zen eta Iruñeako San Kristobalgo gotorlekuan izan zuten preso heriotza-zigorrera kondenatua. Orduan Itziarren amak lagundu zion Leonorren amari gutun bat idazten soldadutza polizia foral, miñoi, modura egin zuela idatziz.
-
Neba presoaren umeak jagoten
Leonor Izagirre Iturbe (1921) Sukarrieta
Leonor eta bere lehengusinak neskak zirelako joan ziren ebakuatuta gerra garaian. Miñoia zen bere nebak gomendatuta egin zuten alde, izan ere mairuen beldur ziren, hauek neskatila gazteak erasotzen zituztelakoan. Ortuellako miñoien kuartelean egon ziren eta han azaldu zitzaizkien gero bere ama eta izeko ere. Handik Carlton hotelera joan ziren, han egon baitzen bere neba, Eusko Jaurlaritza egoitzan. Bere nebak bi ume txiki eta emaztea ere zituen han eta ume bat beraiekin bueltatu zen etxera. Neba preso eraman zutenean Iruñeara, koinata ere Iruñeara joan zen neskame eta Leonorrek zaindu zituen bere bi ilobak.
-
Frantziako erbestealdia
Mattin Labayen Sansinenea (1931) Tolosa
Donibanen zegoela, gabezia handiak gogoratzen ditu. Irratiz dei bat jaso zuten. Erbestean zegoen Eusko Jaurlaritzaz hitz egiten du. Estatu Batuek Francori emandako babesa aipatzen du. Frantzian espainoltzat hartzen zituzten. Errepublikanoak ere bazeuden Frantzian.
-
Agirre lehendakariaren ihesa eta filosofia
Mattin Labayen Sansinenea (1931) Tolosa
Joxe Antonio Agirre Alemaniara mozorrotuta joan zen eta handik Amerikara iritsi zen. Bai Agirrek eta bai besteek barkatzen jakin zuten.
-
Gernikako bonbardaketa, kasualitatea?
David Barandiaran Iturriotz (1927) Amasa-Villabona
Dena antolatuta zutela kontatzen du, gazte batzuk planoak egiten ibili zirela, bonbak nora bota erabakitzen.
-
Euskadiko txanponak eta zilarrezko ogerlekoak
Jose Mari Garitaonandia Gisasola (1927) Juan Lasuen Solozabal (1927) Zaldibar
Euskadiko txanponak erabili zituen Juanek bere ezkontzarako. Gero, balioa galdu zuten txanpon horiek. Gerra aurrean, zilarrezko ogerlekoak eduki zituzten.