Gerrako administrazioa

• Errefuxiatu Bordelen eta Bretainian

  Mertxe Hidalgo Rekondo (1928) Gernika-Lumo

  Gernikako bonbardaketa ostean, Santanderrera joan ziren. Handik, ontzi ingeles batean Bordelera (Frantzia) joan ziren. Bordeletik Bretainiaraino joan ziren. Eusko Jaurlaritzaren laguntza izan zuten.

• Agirre lehendakariarekin Parisen

  Kruzita Etxabe Garro (1930) Gernika-Lumo

  Elai-Alaiko kideekin batera joan zen Parisera Kruzita. Bertan ikuskizunak egiten zituzten, eta bertako trokaderoan ere egon ziren. Eusko Jaurlaritzak finantzatuta egon ziren bertan. Agirre lehendakariak Euskal Herriko jaiegunak beraienean ospatzen zituen. Agirrek izan zuen lehen semeari abestu zioten.

• Zazpi hilabete etxetik alde eginda

  Agustin Guenaga Zelaia (1931) Maribel Guenaga Zelaia (1941) Jesusa Urkidi Arejitabelaustegi (1935) Etxebarria

  Fronteak zazpi hilabete iraun zituen inguruetan (Kalamuan). 1936ko urrian hasi eta 1937ko apirilera arte. Jesusa eta familiakoak etxetik alde eginda egon ziren zazpi hilabetez, milizianoak egon zirelako euren baserrian. Ganadu batzuk eurekin eraman zituzten, baina beste batzuk milizianoek erosi zizkieten "diru zurixagaz", Euskadiko diruarekin. Itzuli zirenean etxea nola zegoen.

• Gernikako bonbardaketa, kasualitatea?

  David Barandiaran Iturriotz (1927) Amasa-Villabona

  Dena antolatuta zutela kontatzen du, gazte batzuk planoak egiten ibili zirela, bonbak nora bota erabakitzen.

• Gerra sortu zenean, komitea Ormaiztegin

  Kontxa Intxausti Peña (1919) Ormaiztegi

  Nafarrak Beasainen sartu ziren, Donostiarako bidean. Inguruko jendea ere gerturatu zen Ormaiztegira, eta komite bat sortu zen kanpotik zetozenak nola antolatu eta non gelditu erabakitzeko. Komite horretan osaba Juan Mari ibiltzen zen lanean.

• Frantziako erbestealdia

  Mattin Labayen Sansinenea (1931) Tolosa

  Donibanen zegoela, gabezia handiak gogoratzen ditu. Irratiz dei bat jaso zuten. Erbestean zegoen Eusko Jaurlaritzaz hitz egiten du. Estatu Batuek Francori emandako babesa aipatzen du. Frantzian espainoltzat hartzen zituzten. Errepublikanoak ere bazeuden Frantzian.

• Kanpora alde egin beharra seme-alabak mantentzeko

  Pilar Txopitea Uribarri (1924) Gernika-Lumo

  Ea, Natxitxu, eta inguruko jendeak kanpora alde egiteko joera zuen, ez zegoen dirurik seme-alaba denak mantentzeko. Gernikak ez zuen erraz bururik altxa. Diru asko bildu omen zuten Gernikara bideratzeko, baina gernikarrek ez zuten sosik ikusi.

• Bonbardaketa osteko gertaerak

  Pilar Txopitea Uribarri (1924) Gernika-Lumo

  Gernika bonbardatu zuenetariko bat etorri zen Gernikako plazara, itzultzaile batekin. Esan omen zuen beraiek ez zutela erre Gernika, eta dirua bildu zutela Alemanian Gernikara bidaltzeko. Ez zuten dirurik ikusi Gernikan, agian dena Madrilen geratuko zela dio.

• Gerra garaiko diruak

  Mertxe Bilbao Bilbao (1929) Erandio

  Aldatu egin zen dirua. Amak erloju gainean gordetzen zuen, baina hura balio gabe geratu zen. Paperezko Euzkadiko dirua gogoratzen du. Milizianoak sartu ziren, italiarrak, eta haiei saldutako jakiekin hasi zen ama diru apur bat egiten. Zilarrezko ogerlekoak egon ziren, zentimoak, erreal bikoak, pezetak, motorraren irudia gainean zuten txanponak…

• Txerria hiltzea; diru-aldaketak

  Elias Atutxa Orobiobasterra (1920) Amorebieta-Etxano

  Txerria hiltzea libre zegoen, baina hiltzeagatik zerga bat ordaindu behar izaten zen. Errepublikazaleek lehenengo, eta nazionalak gero, dirua aldatu egin zuten.

• Gerra amaitu zenean, buelta

  Domeke Elexpuru Altube (1919) Aramaio

  Gerra garaian, ihes egin zutenean, Euzkadiko gobernuko jendea zen mugimendu haren arduraduna. Gerra amaitu zenean, aukera eman zuten bueltatu edo beste norabait joateko. Mugan ez zuten arazorik eduki. Irunen giro tristea zegoen, eta Arrasaten ez zieten aurpegira begiratzen.

• Gerraren lehenengo asteak

  Santos Irazustabarrena Ermina (1928) Alegia

  Udalean, gauzak ez ziren gehiegi aldatu Errepublika bukatu eta gerra hasi zenean. 'Bakaileo' deituriko bat jarri zen udaletxeko buru. Isilik egotea baino, ez zegoen beste erremediorik. Aita erreketez janztera behartu zuten eta isuna ordaindu behar izan zuen gorrietakoa izateagatik. Amak aita udaletxean defendatu zuen.

• Errepublikako eta gerra sasoiko dirua

  Lorenzo Laskurain Gabilondo (1931) Bergara

  Zein txanpon gorde zituen azaltzen du. Gerra denborako dirua: eskualde bakoitzena diferentea; kartoizko dirua. Errepublikako dirua.

• Egunkariak eta Euskadiko dirua

  Juan Arrieta Martinez (1924) Markina-Xemein

  Gerra sasoian Euzkadi aldizkaria, El Hierro eta La Gaceta del Norte moduko aldizkariak irakurtzen zituzten. Hala ere, gero, Euzkadi aldizkaria debekatu egin zuen Francok. Juanek Euskadiko dirua ere ezagutu zuen sasoi hartan.

• Diru-aldaketa: Euzkadiko dirua

  Juanita Zelaia Balenziaga (1918) Markina-Xemein

  "Euzkadiko dirua". Txanpon-aldaketa. Lehengo diruari balioa eman zioten gero. Dendetan zorra kartoian idatzita ematen zieten.

• Agirre lehendakariaren ihesa eta filosofia

  Mattin Labayen Sansinenea (1931) Tolosa

  Joxe Antonio Agirre Alemaniara mozorrotuta joan zen eta handik Amerikara iritsi zen. Bai Agirrek eta bai besteek barkatzen jakin zuten.

• Santoñatik Lekeitiora bueltan; Euzkadiko dirua

  Pedro Juan Akarregi Aboitiz (1921) Lekeitio

  Bera aitarekin egon zen Bilbon gerra sasoian, etxeko gainerakoak Frantzian zeuden bitartean. Euzkadiko dirua zelakoa zen azaltzen du. Santoñan harrapatu zituzten eta baporeko ikatza kendu zieten.

• Gerra denboran Guardia Zibilak beti atzetik

  Itziar Ajuria Garate (1924) Elgoibar

  Guardia Zibilak eta falangistak egunero atzetik izaten zituzten. Etxeko dendan zituzten gauza guztiak lapurtu zizkieten. Komandantzian emakume elgoibartar bat, Juanita, hartu zuten telefonista lanetarako. Jende asko salbatu omen zen hari esker.

• Behiarekin tratua eta gorrien dirua

  Karmen Abarrategi Eraña (1924) Soledad Abarrategi Eraña (1932) Arrasate

  Gerra denboran, sei-zortzi behi zituzten baserrian. Abantzea etorri baino lehen, behi bat eraman zuten Santa Agedako ospitalekoek. Bale batekin egin zuten tratua (dirua zutenean kobratzekotan). Gorrien dirua gordeta dute oraindik etxean.

• Soldadu denboran, eskribiente

  Luis Lopez de Aretxaga Agirregabiria (1920) Arrasate

  Soldadu denboran, nondik nora ibili zen azaltzen du. Gasteizen zegoela, Burgostik deitu zioten "Subinspección General de la Sexta Región"en eskribiente aritzeko. Traje zahar batekin bidali zuten Burgosera, eta, handik, berriz ere Gasteizera bidali zuten "Burgosera traje dezenteaz joateko" agiduarekin. Logroñon egon zen denboran, lan ordezkaritzan aritu zen lanean; jatorduak, kuartelean egiten zituen.