Gerraren eragina
-
Soldaduak etxean, eta senideak oilaskoak lumatzen
Fermin Belamendia Arrillaga (1929) Andoain
Soldadutzara joan aurretik, Ferminek lau hitz bakarrik zekizkien gaztelaniaz. Gerra garaian, bi bandoetako soldaduak izan zituzten etxean; eta soldadu haiekin beti euskaraz hitz egiten zuten. Soldaduak etxean zituztenean, oilaskoak lumatzen ematen zuten eguna Ferminek eta anaiak; oilasko haiek soldaduentzat izaten ziren.
-
Soldaduek kontserbako janaria ekartzen zuten
Fermin Belamendia Arrillaga (1929) Andoain
Gerra garaian, soldaduak izan zituzten etxean. Soldadu haiek janari asko ekartzen zuten etxera, baina gehiena kontserbakoa. Soldaduak etxean edukita, ez zuten dirurik irabazi.
-
Soldaduak inguruan ziren bitartean, beraiek gordeta
Maria Pilar Beloki Ormazabal (1932) Andoain
Gerra iritsi zenean, Maria Pilarrek gogoan du hegazkinak pasatzen zirela Andoaindik, soldaduak etxe inguruan ibili zirela, kalteak eragin zizkietela... Soldaduak etxean ziren bitartean, beraiek gordeta egon ziren sukaldearen azpiko zulo ezkutu batean. Bi aste inguru egon ziren gordeta; eta, Frantziara alde egitekotan egon ziren arren, azkenean, etxean geratu ziren.
-
Soldaduek etxean utzitako arrastoa
Maria Pilar Beloki Ormazabal (1932) Andoain
Soldaduak etxetik igaro zirenean, kalte handiak eragin zituzten, eta zeukatena lapurtu.
-
Soldaduei esnea ematen
Maria Kristina Zinkunegi Irazusta (1936) Andoain
Maria Kristina jaio eta berehala hasi zen gerra. Ilunabarrean, soldaduak errenkan jartzen omen ziren baserri gainaldean eta esnea partitzen zien amak. Soldaduak Belabitatik Buruntzaldera sartu ziren.
-
Erreketeak melokotoiak ordaindu zizkionekoa
Antonio Sarasola Imaz (1929) Anoeta
Antonioren etxe ondotik erreketeak pasa ziren Andazarrateko bidean. Melokotoiak nola hartu eta dirua eman zioten gogoan du. Orduan ezagutu zuen zentimoa (apaizek zirkulaziotik kendua zeukatena).
-
Bederatzi urte zituela gerra hasi
Jose Agustin Amonarriz Otaegi (1927) Anoeta
Bederatzi urte zituela hasi zen Gerra Zibila. Agustinen aita politika kontuetan ibiltzen zen. Orduko oroitzapenei buruz hitz egiten du. Nafarroako borrokaldia, Uzturretik behera soldaduak eta iheslariak sartu zirela... aipatzen du. Tiruak entzuten zituztenean, lurrean etzateko agindua zuten etxean.
-
Zubipean balak bilatu
Jose Agustin Amonarriz Otaegi (1927) Anoeta
Gerra garaiko oroitzapenak. Zubipean zerbait ezkutatzen ikusi zuten, eta hura miatzera joan zirenean izugarrizko bala pila bilatu zuten. Balak trenbidean jartzen zituzten, eta trena pasatzen zenean lehertu egiten ziren. Trenari harriak botatzen ibiltzen ziren.
-
Baserria miatzera
Jose Agustin Amonarriz Otaegi (1927) Anoeta
Gerra denboran bizimodu normala egiten zuten etxean. Baserria askotan miatzen omen zuten guardia zibilek. Koltxoiak, oheak... astintzen zizkien. Behinola, etxera miatzera joan eta Agustinen anaia bati zaplaztekoa eman omen zioten.
-
"Ramon, etxetik ez hadi atera!"
Jose Agustin Amonarriz Otaegi (1927) Anoeta
Agustinen aita abertzalea zen. Gau batean, Guardia Zibila aitaren bila joan omen zen etxera, baina ez zuten atxilotuta eraman. Antza, aitaren ezagunak ziren, eta etxetik ez ateratzeko esan zioten.
-
Txapel gorria jantzita herria zaintzen
Jose Agustin Amonarriz Otaegi (1927) Anoeta
Gerra denborako kontuak. Anoetan, ba omen zen herriko abertzaleak zigortzeko modu bat: igandetan, txandan-txandan, txapel gorria jantzi eta herria zainduarazten omen zien. Abertzaleek isunen bat ordaindu izana gogoratzen du. Gainerakoan, herrian ez omen zen arazorik izan.
-
Soldaduak eta jatekoa
Jose Agustin Amonarriz Otaegi (1927) Anoeta
Gerra denborako kontuak. Soldaduak baserriz baserri ibiltzen ziren jatekoa eskatzen. Soldaduek eliza azpiko zemitarioan egiten zuten lo. Eskolara joan beharrean, soldaduak zirikatzera joaten ziren Agustin eta beste umeak.
-
Gerra sasoian hitz erdi esateko beldurrez
Joxe Mari Iraola Zabalo (1920) Anoeta
Gerra sasoian ezer esateko beldurrez egoten ziren, edozein hartu, eraman eta hil egiten zuten eta. Jende asko hil zen Anoetan gerra sasoian.
-
Hezkuntza gerra garaian; umeak lanera
Maria Aranguren Alberdi (1922) Antzuola
Gerra garaian, soldaduek herriko-eskolan ipini zuten kuartela. Garai hartako umeak eskola gabe gelditu ziren. Lana sortu zenean, zuzenean lanean hasi ziren, eskolan berriz hasi gabe. Larrutegian lana nola lortu zuten. Gerrarako gauzak egiten zituzten bertan: kartutxo-uhalak...
-
Gazte-gaztea zela hasi zen zapata-lantegian lanean
Luis Anduaga Lamariano (1922) Cecilia Kortabarria Araiztegi (1928) Antzuola
Maristetan oso denbora gutxi egin zuen. Gazterik hasi zen lanean zapatagintzan. Garaiko zapata klaseak. 13 urteko ume baten lana zein izaten zen. Bertako zapatak inguruko herrietan saltzen zituzten. Oinetakoen konponketa. Gerrarekin batera, dena bertan behera utzi behar izan zuten. Zapata-lantegiko jabea herriko alkate zen eta ihes egin behar izan zuten.
-
Herriko eskola itxita gerra garaian; uzarraga
Isabel Jauregi Mendizabal (1926) Antzuola
Eskolako kontuak. Baserriko umeak udaberrian hasten ziren normalean eskolan. Gerra hasi zenean, eskola amaitu zen. Uzarragako eskolara gerra garaian. Umetako bizimodua.
-
Bi etxetan, lau bizitza
Juanita Lizarralde Eskibel (1926) Antzuola
Bi etxetan lau bizitza zeuden. Arrandai Osaeta eta Arrandai Torre ziren baserriak, eta elkarrengandik gertu zeuden. 30 lagun ere egon ziren. Gerra inguruan lehengusuak ere joan ziren baserrira. Gerra kontuekin ez zen asko enteratu. Bi ikasturtetan eskolarik ez zuten izan. Soldaduak gertu ibili ziren. Hegazkinak ikusten zituzten, tirorik ez.
-
Bi belaunaldi, maistra bat
Purita Zabalo Zabalo (1934) Antzuola
Antzuola inguruan bonbardaketaren bat izan zen; herri barruan, baita tiroketaren bat ere. Hala eta guztiz, ez zen txikizio handirik izan Antzuolan. Maristen eliza erre zuten. Bi urterekin hasi zen "eskola txikian". Gerra garaian, ordea, eskola eten egin zen, eta gerraostean sei urtera arte eskola berean jarraitu zuen, Maria Barrena maistrarekin. Puritaren alabarik zaharrenak ere maistra horrekin ikasi zuen urtebetez.
-
Arazorik ez militarrekin
Begoña Olabarria Zabalo (1928) Antzuola
Nazionalak etorri zirenean, umeak beste etxe batera bidali zituzten badaezpada, eta gurasoak geratu ziren tabernan. Ez zuten inongo arazorik izan militarrekin. Nazionalak sartu zirenean tiroketak izan ziren Antzuolan, eta norbaitek maristen eliza erre zuen.
-
Eskola, gerra sasoian
Julian Garitano Alberdi (1931) Antzuola
11-12 urtera arte egon zen eskolan. Partikularrera ere joan zen. Militarrak egon ziren herrian: alemaniarrak eta italiarrak. Ondarreko plazan egoten ziren soldaduak. Haiek utzitako hondarrak oiloentzat hartzen zituzten.