Borroka
-
Nola hondoratu zuten "Baleares"
Erramun Manterola Galdona (1915) Zumaia
"Nabarra" hondoratu eta handik urtebete juxtura, "Baleares" hondoratu zuten Mediterraneoan, bera "Liberta" itsasontzian lanean zebilela. "Balearesen" zebilen marinel bat oraindik bizi da Zumaian. Erramunek mendeku moduan hartu zuen hondoratze hura.
-
Gudako istorioak gutxi kontatutakoa
Erramun Manterola Galdona (1915) Zumaia
Gudako istorioak ez ditu askotan kontatu. Gudan salbatu ziren marinelak hiltzen joan dira. "Nabarratik" bizirik dagoen bakarra bera da. "Baleares" hondoratu zutenean, "Nabarrakoak" fusilatu nahi arren, libre utzi zituzten.
-
Gerra itsasoan mendian baino nahiago
Erramun Manterola Galdona (1915) Zumaia
Gerra balitz, berriro itsasora joango litzateke mendira baino lehenago. Gogorra izan arren, denak doaz hondora, denak dira berdinak.
-
Gerra nola gogoratzen den
Erramun Manterola Galdona (1915) Zumaia
Heroitzat hartzen du bere burua, hala esaten baitio jendeak. Pozik dago guda harekin. Ez dio inori gorrotorik, denei barkatu die. Gutxi hitz egin da gerraz, beti tapatu egin izan da, eta gezur asko esan dira gertatutakoari buruz. Inguruko jendeak ez du sinetsi izan "Baleares" beraiek hondoratu zutenik. Ez du sentitzen gerra galdu zuenik, baina behintzat pozik dago bizirik dagoelako.
-
Gerrako bizipenak Aldaban; soldaduak inguruan
Angeles Arozena Larrañaga (1928) Zumaia
Aldaban zeudela, abisatzera etorri zitzaizkien tiroketa egongo zela Orendaindik Aldabara. Euren etxea bitarte horretan zegoenez, amarekin Lopetegi baserrira joan ziren. Amona eta aita etxeko ukuiluan gelditu ziren, tiroetatik babesteko leihoan koltxoiak jarrita. Orduko bizipenak. Soldaduak etxe ondoan zituzten eta amonak egindako talo goxoak edo bestelako jatekoa jatera joaten ziren euren etxera. Hegazkinak ere ibili ziren inguruetan. Hildakoak gurdian eramaten zituzten hilerrira.
-
Gerra garaian izebak herritik bota nahi
Adora Osa Arrizabalaga () Zumaia
Gerra garaian, osabak ihes egin zuenean, izebak herritik bidali nahi izan zituzten. Baina izeba bata elbarria zen. Hiru urte zituela erori eta hanka hautsi zuen, eta, ondorioz, hanka ez zitzaion behar bezala hazi. Beste izeba, berriz, erdi-gaixoa zen. Azkenean lortu zuten herritik ez bidaltzea. Aita frontera eraman zuten ordu txikitan bila etorrita. Negar asko egin zuten. Borrokarik gabe konpondu behar direla gauzak dio.
-
Senarra gudari eraman zuten hamabost urterekin
Adora Osa Arrizabalaga () Zumaia
Senarra gurasoekin Bilbora joan behar izan zen ihesi, gerra garaian. Hamabost urterekin gudari moduan mendira eraman zuten borrokara. Kartzelan sartu zuten eta hamahiru hilabete pasa zituen han. Bere bizitzako zazpi urterik onenak galdu zituela esaten omen zuen: batean frontean, bestean kartzelan edo soldadutzan. Ofiziorik ikasteko betarik ez zuen izan eta gero lanik topatu ezin.
-
San Pedro ermita, gerran fronteko trintxera
Mari Jose Elizalde Azkue (1958) Zumaia
San Pedro ermita XVI. mendekoa da eta XIX. mendean konpondu zeneko idatzi bat dago horman. Gerra garaian, teilatua jausi egin zen eta paretak geratu ziren zutik. Ermita trintxera bezala erabili zen, frontea bertan zegoelako. Horman zuloak ikus daitezke. Noizean behin balak azaltzen dira baratzean eta baita bonbak ere. Ertzaintza joaten da bonbak leherraraztera.
-
Amaginarrebaren gerrako oroitzapenak
Maria Antonia Goikoetxea Elustondo (1946) Zumaia
Senarraren ama, hiru umerekin eta haurdun, Zumaiatik bidali egin zuten, beste emakume batzuekin batera. Durangon zeudela bonbardaketa tokatu zitzaien. Jauregi batean babestu ziren. Zumaiara bueltatu zirenean ez zeukaten ezer.